Na świecie co roku wyrzucamy 1.3 mld ton jedzenia (FAO, 2013). Stanowi to 1/3 ilości produkowanej żywności nadającej się do spożycia.

Zostaje podjęte rozróżnienie pomiędzy stratami żywności a marnotrawstwem. Pojęcie straty żywności odnosi się do krajów rozwijających się, gdzie głównymi przyczynami marnowania żywności jest brak wiedzy na temat właściwego przechowywania, braki w infrastrukturze, psucie się żywności i trudniejsze warunki klimatyczne. Do strat żywności dochodzi głównie na etapie produkcji, natomiast straty są zdecydowanie mniejsze na poziomie konsumpcji. Produkcja i jej nieodpowiednie przechowywanie generują około 40% strat.

Natomiast marnotrawstwo żywności to problem krajów wysokorozwiniętych, odnosi się głównie do konsumentów i sprzedawców żywności, kiedy zdatne do spożycia produkty są wyrzucane do kosza. Średnio w Europie i Ameryce Północnej przeciętna osoba wyrzuca od 95-115 kg jedzenia rocznie. Dla porównania w krajach Afryki Subsaharysjkiej wynosi odpowiednio 6-11 kg.
W krajach rozwiniętych spożywa się rocznie około 900 kg żywności rocznie na osobę, natomiast w krajach rozwijających się ta ilość jest mniejsza o połowę i wynosi około 460 kg.

• W krajach rozwiniętych i rozwijających się marnuje się podobna ilość żywności tj. 670 i 630 mln ton, jednak przyczyny są zupełnie inne.

• Na świecie najwięcej marnuje się owoców i warzyw. Duża część już na etapie uprawy, zbiorów i przechowywania.

W rolnictwie marnowanie związane jest z wytwarzaniem żywności, sposobem jej uprawy, zbiorów czy przechowywaniem. Branża spożywcza marnuje żywność już na etapie przyjęcia surowca, także na etapie transportu, gdyż żywność jest często transportowana na wiele tysięcy kilometrów. Marnują producenci żywności, dostawcy i sprzedawcy. Problem ten dotyczy także indywidualnych konsumentów. Zbyt duże zakupy, przegapienie terminu ważności do spożycia danego produkty oraz brak umiejętności odpowiedniego gospodarowania artykułami spożywczymi sprawiają, że żywność trafia do śmietnika.

MARNOWANIE ŻYWNOŚCI W POLSCE

W Polsce, jak podają dane Eurostatu z 2010 roku, opublikowane w raporcie Komisji Europejskiej w październiku 2010 r., marnuje się blisko 9 mln ton żywności. Produkcja odpowiedzialna jest za marnowanie blisko 6,9 mln ton odpadów żywnościowych, gospodarstwa domowe ponad 2 mln ton, natomiast inne źródła (sektor dystrybucji) to 0,35 mln ton.

Powyższe dane sytuują Polskę na 5 pozycji państw marnujących jedzenie w Unii Europejskiej, za Wielką Brytanią, Niemcami, Francją i Holandią. Warto tylko podkreślić, że w krajach zachodnich skala marnowania żywnosci jest większa wśród konsumentów, natomiast w Polsce dane Eurostatu wskazują na branżę spożywczą jako główne źródło marnowania. Niestety wciąż brakuje stałego monitoringu strat i marnotrawstwa żywności w Polsce, który mógłby przyczynić się do aktualizacji danych na temat skali marnotrawstwa dla poszczególnych etapów łańcucha żywności.

   1/3 Polaków przyznaje się, że zdarza im się wyrzucać żywność (na zlecenie Federacji Polskich Banków Żywności, MillwardBrown 2017). Badania na przestrzeni kilku lat pokazują, że tendencja do marnowania żywności stabilizuje się i dotyczy ok. 30% procent społeczeństwa.   

Zbieżne wyniki opublikował CBOS 2016 „Deklaracje Polaków dotyczące marnowania żywności” 2016. Według badań, co czwarty Polak wyrzucił jedzenie w ciągu ostatnich 7 dni tzn., że zdarza mu się to regularnie.  Polacy deklarują jednak, że wyrzucają mniej jedzenia niż w 2005 roku, co może świadczyć o pewnej skuteczności realizowanych kampanii społecznych zachęcających do prawidłowego postępowania z żywnością. Dane potwierdzają, że osoby bardziej zamożne są skłonne łatwiej wyrzucić jedzenie oraz te zajmujące wysokie stanowiska, uczniom, studentom niż osobom starszym i tym o niższym poziomie dochodów rzadziej zdarza się wyrzucać żywność.

Przyczyny marnowania żywności przez branżę spożywczą:

• Utylizacja żywności na skalę masową przez producentów i dystrybutorów żywności.
• Przyczyny marketingowe (sprzedawanie tylko „ładnych” produktów, układanie produktów na półkach sklepowych, wewnętrzne regulacje sklepów).
• Brak pomysłu na to, co zrobić z żywnością, której nie da się lub nie można sprzedać.
• Nieznajomość organizacji lokalnych i ogólnopolskich zajmujących się odbiorem żywności skierowanej niepotrzebnie do utylizacji. Takimi organizacjami są Banki Żywności.

Czy jesteśmy świadomi konsekwencji marnowania żywności?

Jeśli chodzi o skutki wyrzucania artykułów spożywczych, to 85% społeczeństwa ma świadomość, że wyrzucanie żywności dużo kosztuje, 71% uważa, że ma to szkodliwy wpływ na środowisko naturalne, a 66% osób badanych stwierdza, że zmarnowana żywność ma istotny wpływ na wzrost cen żywności oraz 83 % badanych przyznaje, że marnowanie żywności jest problemem społecznym.

CBOS w tegorocznych badaniach „Deklaracje Polaków dotyczące marnowania żywności” wskazuje, że wyrzucanie żywności zdarza się częściej osobom bardziej zamożnym oraz zajmującym wysokie stanowiska. To w zdecydowanie mniejszym stopniu dotyczy osób starszych i tych o niższym poziomie dochodów. Ponadto Polacy deklarują, że wyrzucają mniej jedzenia niż w 2005 roku, co może świadczyć o skuteczności realizowanych kampanii społecznych zachęcających do prawidłowego postępowania z żywnością.

SKUTKI SPOŁECZNE, EKONOMICZNE I EKOLOGICZNE

Marnowanie żywności jest problemem o istotnych skutkach społecznych.
Marnowanie żywności generuje zwiększoną konsumpcję, która wpływa także na wzrost cen żywności. Wyższe koszty żywności sprawiają, że ludzi nie stać na zakup pełnowartościowych produktów spożywczych. Kupowanie mniej lub gorszej jakości żywność prowadzi do ubóstwa jakościowego spożywanych posiłków. Marnowanie żywności jest także nieetyczne ze względu na brak tego podstawowego dobra dla wielu ludzi w Polsce i na świecie.

Marnując żywność wpływamy na:

– Śmieci. W Wielkiej Brytanii wyrzuca się więcej żywności niż opakowań (ponad 25 % wyrzucanej żywności jest wciąż nierozpoczęta i w opakowaniu).
– Klimat. Energochłonna produkcja żywności, a tym bardziej jej marnowanie – przyśpiesza zmiany klimatyczne (około 20% produkcji gazów cieplarnianych wiąże się z produkcją, przetwarzaniem, transportem i przechowywaniem żywności). Metan pochodzący z gnijącej żywności jest nawet 20-krotnie groźniejszy gazem cieplarnianym niż dwutlenek węgla.
– Energia. Wytworzenie każdego bochenka chleba, torebki cukru czy kartonu napełnionego mlekiem oznacza konkretne ilości kilowatogodzin energii zużytych w procesie produkcyjnym. Wyrzucenie do śmietnika niepotrzebnej żywności oznacza nie tylko bezpośrednie straty materialne – to także bezsensowne marnotrawstwo tak potrzebnego nam wszystkim prądu.

Zjawisko marnowania żywności dotyczy nie tylko osób dorosłych. Takie zachowania można zaobserwować także u dzieci. Jak wynika z badań realizowanych na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji (SGGW), młodzież  w największych ilościach pozostawiała na talerzu niezjedzone ziemniaki, a następnie pieczywo, owoce i warzywa. Uczniowie ogółem pozostawiają niezjedzone około 25 g produktów dziennie, co w przeliczeniu na rok daje ponad 8 kg zmarnowanej żywności. Okazuje się, że jedną z przyczyn marnowania jedzenia przez uczniów są zbyt krótkie lub zbyt wczesne przerwy obiadowe w szkole. Odpowiedni czas posiłku pomaga ograniczać straty talerzowe i dbać o zdrowie.

Przeciwdziałanie marnowaniu żywności oraz zmniejszanie niedożywienia to główne cele działalności Banku Żywności. Poprzez pozyskiwanie żywności wśród producentów i dystrybutorów Bank Żywności zapobiega niepotrzebnej utylizacji. Otrzymana żywność przekazywana jest organizacjom społecznym zajmującym się dożywianiem osób najbardziej potrzebujących.

Rolą Bank Żywności jest także uświadamianie społeczeństwu, że można rozwiązywać problem dostępu do żywności poprzez niemarnowanie żywności pośrednio przez indywidualnych konsumentów i bezpośrednio przez branżę spożywczą, która zamiast utylizować żywność może ją przekazywać organizacjom pożytku publicznego, takim jak Banki Żywności.