Być może zdarzyło Ci się kiedyś natknąć w Internecie na wzmiankę, która wydawała Ci się niewiarygodna. Albo usłyszeć ją w radiu lub w telewizji. Artykuł o tym, że UFO wylądowało na jednej z afrykańskich wysp może być ciekawy, ale niekoniecznie prawdziwy – nawet jeśli autor próbuje udowadniać, że mówi o zjawisku, które faktycznie miało miejsce. Informacja pojawiająca się w sieci o tym, że jutro wszystkie szkoły w kraju są zamknięte, a uczniowie mają dzień wolny, brzmi obiecująco – ale nie powinniśmy na tej podstawie od razu postanawiać, że w takim razie następnego dnia zostajemy w domu.

Dzisiaj wiadomości docierają do nas właściwie z każdej strony. Odkąd wynaleziono internet i media społecznościowe, każdy może wypowiedzieć się na dany temat i poinformować innych o jakimś wydarzeniu, nawet jeśli nie jest dziennikarzem. Dlatego warto, żebyśmy umieli odróżniać prawdziwe informacje od fake newsów.

Fake news (z ang. fałszywe wiadomości) to nieprawdziwe lub nie do końca prawdziwe informacje, które pojawiają się w mediach. Fake newsy często tworzone są celowo, aby wprowadzić ludzi w błąd lub aby wywołać sensację. Fake newsy w sieci przekazują też osoby, które są przekonane o prawdziwości informacji i nieświadomie wysyłają nieprawdę dalej w świat.

Czasem nawet niewinny żart może stać się fake newsem. W sierpniu 2022 roku znany fizyk opublikował w mediach społecznościowych zdjęcie gwiazdy Proxima Centauri zrobionej rzekomo Kosmicznym Teleskopem Jamesa Webba. Internauci w komentarzach zachwycali się dokładnością zdjęcia i niesamowitością przyrody. Po jakimś czasie fizyk przyznał się, że zamiast zdjęcia gwiazdy opublikował… zdjęcie plasterka chorizo (hiszpańskiej kiełbaski).

Kaczką dziennikarską natomiast nazywa się nieprawdziwą informację pojawiającą się w mediach, często sensacyjną i celowo wymyśloną przez dziennikarzy. Im bardziej niewiarygodna, tym więcej odbiorców przyciągnie.

Ciekawym przykładem kaczki dziennikarskiej sprzed prawie 150 lat jest historia mężczyzny, któremu podobno udało się odwrócić działanie promieni słonecznych. Bohater artykułu zamarzł na gorącej pustyni. Miał na sobie zbroję słoneczną, którą sam skonstruował. Ta niezwykła wiadomość pojawiła się w prasie w Stanach Zjednoczonych w 1874 roku. Mimo że historia brzmiała dość niewiarygodnie – przyciągała odbiorców – dlatego była drukowana także w innych gazetach. Krytycznie do wiadomości odnieśli się dopiero brytyjscy dziennikarze. I słusznie, ponieważ historia nie była prawdziwa – a przekazywano ją z jak największą powagą.

Pamiętaj, że nie wszystko, co pojawia się w mediach musi być prawdą. Krytyczne spojrzenie i sceptycyzm pomoże Ci w odróżnieniu prawdy od fałszu.

Co warto robić, aby rozpoznać nieprawdziwą informację?

• Zawsze sprawdzaj źródło. Możesz zapytać rodziców, czy program albo strona, z której pochodzi informacja – są rzetelne i wiarygodne. Postarajcie się dotrzeć do tego, kto jest autorem tekstu, grafiki lub filmu – i zweryfikujcie, czy ta osoba jest ekspertem w dziedzinie, w której się wypowiada lub sprawdźcie źródła, na których się opierała i które przytaczała. Jeśli autor tekstu powołuje się na wyniki badań, o których nie można znaleźć informacji w żadnym innym miejscu – powinna nam się zapalić czerwona lampka.
• Zwróć uwagę na datę publikacji. Są takie informacje, które mogły być prawdziwe kiedyś, ale nie są już prawdziwe teraz. Informacja o zamkniętych szkołach mogła pojawić się w mediach dzień przed jakimś świętem narodowym. Wtedy rzeczywiście szkoły są zamykane.
• Sprawdź tę informację także w innych źródłach. Gdyby na ziemi rzeczywiście wylądowało UFO, czy na pewno napisałby o tym tylko jeden portal informacyjny?
• Nie czytaj samych nagłówków – a całe artykuły. Tytuł „Marsjanie odwiedzili szkołę podstawową” może zapowiadać relacje z inscenizacji szkolnej, a nie z przybycia gości z innej planety.
• Zawsze gdy masz wątpliwości – zapytaj kogoś starszego, komu możesz ufać. Razem sprawdźcie źródło informacji i zweryfikujcie, czy macie do czynienia z prawdą czy kłamstwem.

A czy Tobie zdarzyło się natknąć w internecie, prasie czy telewizji na informację, która budziła Twoje wątpliwości? A może udało Ci się odkryć jakiegoś fake newsa? Podziel się ze mną w komentarzu :)

Lokatka